Criminelen met een berg zwart geld kunnen rustig gaan slapen. De kans dat politie of justitie de illegale poen vindt is klein, ook bij witwassen. En de kans dat het geld wordt afgepakt is nog veel kleiner.
Follow the money. Op die manier wisten twee journalisten van de The Washington Post in de jaren zeventig de Amerikaanse president Nixon af te laten treden. Hij gaf zélf opdracht zijn rivalen af te luisteren, bleek uit het geldspoor.
In Nederland volgen opsporingsdiensten deze tactiek ook al een aantal jaar. Maar dat levert maar weinig succes op, concludeerde de rekenkamer gisteren. Om het in voetbaltermen te zeggen: SV de Speurneuzen speelt kluitjesvoetbal tegen FC Zware Jongens, dat met zijn verfijnde combinatiespel heer en meester is. De tussenstand van 2004 tot 2007: de Speurneuzen scoorden 24 miljoen euro. Dat bedrag probeerde het Openbaar Ministerie terug te vorderen. Ongeveer een kwart werd door de rechter toegewezen. Verder zijn er nog de boetes die de rechter en de belastingdienst uitdelen. Die zijn niet uitgesplitst op witwassen, maar het totaalbedrag is peanuts vergeleken bij de hoeveelheid zwart geld.
De doelpuntenmachine van de Zware Jongens dendert namelijk onverminderd door, en stopt jaarlijks naar schatting 18,5 miljárd euro in de witwasmachine.
Geen spelinzicht
De gegevens van de Speurneuzen zijn niet compleet, maar het is het beste wat de Rekenkamer bij elkaar kon verzamelen. En dat was nog niet makkelijk, want ondanks alle aandacht bij alle opsporende instanties worden de prestaties niet gemeten. Ook zijn er geen harde prestatie-afspraken, zoals dat al jaren gebruikelijk is in politieland.
Spelinzicht ontbreekt ook. Witwasconstructies zijn moeilijk te doorgronden, zeker als verschillende diensten langs elkaar heen werken, zoals de Rekenkamer vaststelt. Bovendien kiezen mensen die er wél verstand van hebben vaak al snel voor een beter betalende baan in het bedrijfsleven.
Daardoor is er een tekort aan personeel. „Na de loonacties van begin dit jaar verdient een hoofdagent in uniform een paar honderd euro meer dan een financieel rechercheur", zegt Frank Engelsman van particulier recherchebureau Ultrascan. En die agent in uniform is niet geïnteresseerd in geldstromen, vult voormalig officier van justitie Fred Teeven aan. „Die wil kilo's en kerels pakken", zegt het VVD-Kamerlid, drugs en dealers.
Timmerman
Maar je moet het de agenten en opsporingsambtenaren van bijvoorbeeld de FIOD-ECD niet kwalijk nemen, zegt hoogleraar Marcel Pheijffer van de universiteit van Leiden en van Nyenrode. Hij is gespecialiseerd in forensische accountancy, speuren naar verdachte geldstromen. „Er is veel versnippering en verkokering. Dat is de schuld van de centrale overheid, die niet goed aanstuurt. Een timmerman zonder gereedschapskist kan ook geen vakwerk afleveren."
De Rekenkamer is nog kritischer over de betrokken ministers (Justitie, Binnenlandse Zaken en Financiën). Vijf kabinetten lang ontbrak het aan regie. Daardoor zaten er op de belangrijkste plekken te weinig mensen. Bovendien zorgden de ministers van Justitie er niet voor dat het openbaar ministerie en de politie voldoende doordrongen zijn van het belang van financiële recherche.
Het kabinet heeft de kritiek van de Rekenkamer naast zich neergelegd. „De conclusie is op onjuiste maatstaven gebaseerd", zeggen de ministers. Ze stellen dat er een grote preventieve werking uitgaat van alle nieuwe regels. „Maar die is nauwelijks meetbaar", zegt Pheijffer. „Dit argument lijkt vooral bedoeld om de aandacht af te leiden van de stevige kritiek van de Rekenkamer."
Een speurneus op 2481 kantoren
Enkele van de cijfers die de Rekenkamer achterhaalde, doen de wenkbrauwen nog meer fronsen dan toch al gebeurt bij het lezen van het rapport Bestrijden witwassen en terrorismefinanciering. Zo liggen juridische dienstverleners al een tijdje onder vuur. In politieonderzoeken duiken sommigen op als de bedenkers van moeilijk te doorgronden witwasconstructies. Toch heeft het Bureau Financieel Toezicht van het ministerie van justitie maar één opsporingsambtenaar op 2481 kantoren, schrijft de Rekenkamer. De afdeling contraterrorisme en activisme van de Dienst Nationale Recherche gaf in 2007 naar eigen zeggen 4,5 miljoen euro uit aan het bestrijden van terrorismefinanciering. Maar er was slechts één financieel rechercheur werkzaam.
Meldingen genoeg, rechtszaken niet
Banken, casino's en verkopers van luxe auto's of jachten zijn sinds enkele jaren verplicht vreemde betalingen te melden. Dat kost ze handenvol geld. Alleen de banken zijn jaarlijks al 320 miljoen euro kwijt. De banken klagen dat ze niet weten wat er met hun meldingen gebeurt. Nu is het ondoenlijk om voor 175.000 meldingen aan te geven wat ermee gebeurt. Maar dat er zo weinig mee gebeurde als de Rekenkamer nu becijfert, zal zelfs de banken verbazen. Wat vooral opvalt, is dat de explosie van het aantal meldingen nauwelijks zorgde voor een stijging van het aantal verdenkingen. Alle ongebruikelijke transacties worden gescand door een specialistische afdeling van het Korps landelijke politiediensten. Die stuurde in 2006 na controle van de 175.000 meldingen zo'n 34.500 écht verdachte transacties door naar speurneuzen. Daarvan belandden er uiteindelijk maar 767 bij het Openbaar Ministerie. Dat is de rode draad in de praktijk van de opsporing van misdaadgeld, zegt Etiënne Buijs van de Rekenkamer. "In elke schakel van het opsporingsproces verdwijnt een groot aantal zaken." Van de verdachten die voor de rechter komen, wordt wel 62 procent veroordeeld.
Lees ook:Tragifura wil Ivoorkust niet bijbetalen voor giframp
Lees ook:Het is Dunn met afluisterende Drentse baas
Lees ook:Bank John Deuss keert uit
Lees ook:Zalm: achterstand met fraudedossiers
Lees ook:Rekenkamer VS: Amerika bijna failliet
Een paar kanttekeningen bij dit vlot geschreven artikel.
Die 18,5 miljard van mevrouw Unger zijn bepaaldelijk met een natte vinger bij elkaar gecijferd. Het gaat tenslotte om zwart geld, en niemand kan uit de aard der zaak ook maar enigzins schatten om welke bedragen het gaat.
Tweede opmerking is dat een kritische evaluatie van veel meer regelgeving tot vergelijkbare teleurstellende resultaten leidt. Is het immers niet overal verboden om je hond op straat te laten poepen? En, heeft dat resultaat? In mijn woonplaats ligt de stoep vol hondenpoep.
In feite is bovenstaand artikel een mooie illustratie van het fenomeen symboolwetgeving. Een probleem in de samenleving wordt aangepakt door wetgeving te maken. Vergeten wordt echter te investeren in de gehele keten van uitvoering.
Kortom, niets nieuws onder de zon.
Ja dat is ook zo. Zie ook dit